UNESCO Türkiye Milli Komisyonu’nun geçtiğimiz yıl verdiği teklifle Bilge Tonyukuk Abidesi’nin dikilişinin 1300’üncü yıldönümü olan 2020 yılı, “Bilge Tonyukuk Yılı” ilan edildi. Nisan 2019’da gerçekleşen UNESCO Yürütme Kurulu 206. oturumuna katılan Türkiye’nin önerisine Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan ve Özbekistan’ın da destek verdiği öğrenildi. Anıtın tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlet olan Göktürklerden kaldığı belirtildi.
1300 yıl önce dikildi
Türk ve Arap Dünyası Araştırma Merkezi Başkanı Dr. Mehmet Tütüncü, anıtın dünyanın ortak tarihi olduğu için kutlama programına alındığını vurguladı. Dr. Tütüncü, “Bilge Tonyukuk, Göktürk dönemi ve sonrasına derin izler bırakan büyük bir devlet adamıdır. Çin kaynakları bile askeri ve idari görevleri başarıyla yürütmüş, geleceğe dair öngörüleriyle devlet ve toplum hayatında yer edinmiş bu devlet adamını yazmıştır. Bilge Tonyukuk, Türk milleti için tavsiyelerini 2 hattata yazdırarak mezarının başına dikmiştir. Türk adı da ilk kez bu anıtlarda geçer. Bilgelik Türk milletinin en yüksek unvanıdır. Adalet, zekâ, hoşgörü, gelecek öngörüsü, liderlik ve sağlam karakter gibi özellikler barındıran bir kavramdır” dedi.
1300 yıl önce dikilen Bilge Tonyukuk Anıtı’nın 2.5 metreyi geçen yükseklikte iki taştan oluştuğunu belirten Dr. Mehmet Tütüncü şunları söyledi:
Sert hava koşulları
“Anıt, Orta Asya bozkırının ortasındaki Moğolistan’ın sert hava koşullarında açık bekliyor. Yıpranmalarından endişe duyuyoruz. Türk adının ilk yazıldığı taşlar erimeye başladı ve çatlaklar oluştu. Bu anıtların kapalı alana alınmaları, yerine kopyalarının konulması lazım. Yoksa birkaç yıl sonra Türk adının yazıldığı ilk anıt yok olacak. Çöl iklimi çok serttir. Gece, gündüz ısı farkı çoktur ve sürekli fırtınalara açıktır. Son ziyaretimizde yıpranmayı fark etmiştik. UNESCO’nun bu girişimi, taşların müzeye konulmasını sağlamalıdır.” Tütüncü anıtlara Avrupa’daki Türklerin büyük ilgi gösterdiğini, Türk tarihini tanımak isteyenler için önemli bir turizm noktası olduğunu da ekledi.

İlk Türkçe kelime Türk Bodun
Moğolistan’daki Göktürk eserleri içinde en önemlilerinin Bilge Tonyukuk, Kül Tegin ve Bilge Kağan anıtları olduğunu belirten Dr. Mehmet Tütüncü, sadece Bilge Tonyukuk’un müzede olmadığını söyledi. Dr. Tütüncü, “Kül Tegin 731, Bilge Kağan ise 734 yılında dikilmiş ve Bilge Tonyukuk’tan 370 km daha kuzeydeki Ötügen’deki Göktürk Müzesi’nde sergileniyor. Oysa Bilge Tonyukuk Anıtı bir külliyeden oluşuyor. Orijinal yerinde korunan tek Türk anıtı olduğu için bir kopyası ile aynı etki devam ettirilebilir” dedi. 550 yılında Bumin Kağan’ın kurduğu Göktürk Devleti 630’da yıkıldı ve Çin esareti başladı. Tonyukuk ve Bilge Kaan, Türkleri 680 yılında esaretten kurtararak 2. Göktürk Devleti’ni kurdu. 720 yılında dikilen anıtta Türkçenin ilk örneği Türk Bodun (Türk Milleti) kelimesi geçiyor.


Devami...