Dolaylı tümleç, yüklemde bildirilen işin yapıldığı yeri bildiren, yüklem ile ilgili yaklaşma, yönelme ve ayrılma durumlarını gösteren bir öğedir. Dolaylı tümleç diğer bilinen adı ile yer tamlayıcısı, bulunma halinde hareketin nerede yapıldığını, yönelme halinde hareketin nereye yöneldiğini, ayrılma halinde ise hareketin nerden doğduğunu ifade etmektedir. Dolaylı tümlecin cümle içindeki kullanımı öğrenildiğinde Türkçe dilbilgisi cümle kuruluşu ve yapısı daha iyi anlaşılacaktır.
Dolaylı Tümleç Nedir?
Dolaylı tümleç, yüklemde bildirilen anlamı "yaklaşma, yer, yönelme, ayrılma, bulunma, yön ve uzaklaşma" bakımlarından belirten bir cümle öğesidir. Dolaylı tümleç olarak görev yapan kelime veya kelime grupları ismin hal eklerinden "-e, -de, -den" eklerini alarak yükleme türlü anlamlar katmaktadır. Bulunma, ayrılma ya da yönelme hali eklerinden birini alarak kullanılan dolaylı tümleç, mutlaka "-e,
-de, -den" eklerinden en az birini almadan bu görevi üstlenemez. Hareket bildiren cümlelerde, mutlaka bir mekan ve ya işin yapıldığı yön bulunmaktadır.
Cümle içinde dolaylı tümleci bulmak için öncelikle yüklem tespit edilir akabinde yükleme nerede, nereden ya da nereye soruları sorulur. Bu soruların cümle içinde cevabı olan kelime veya kelime grupları dolaylı tümleçtir.
Dolaylı Tümleç Türü ve Sayısı
Dolaylı tümleç türleri, isim cinsinden bütün sözcükler ve sözcük gruplarından oluşur.
- Bütün gün evde kitap okudu. ( nerede okudu? - evde- isim soylu sözcük dolaylı tümleç görevinde)
- Beyaz köşk, toprak ve taşlı bir yolun sağında yapıldı.
( nerede yapıldı? - toprak ve taşlı bir yolun sağında- isim tamlamaları dolaylı tümleç görevinde)
- Boğaz köprüsüne araba ile gitti.
( nereye gitti?- boğaz köprüsüne- isim tamlaması dolaylı tümleç görevinde)
- Okuldan ağlayarak eve geldi.
( nereden geldi?-okuldan- isim soylu sözcük- dolaylı tümleç görevinde)
Dolaylı tümlecin sayısı cümle içinde birden fazla aynı ya da farklı türden olarak bulunabilir.
- Yarışma öncesi idman yaparken ormanlardan, köprülerden, dere kenarlarından, tepelerden koşarak geçti. ( nereden geçti? )
- Ali, dershaneden eve acele ile geldi. ( nereden geldi? )
- Kitabı masadan al ve dolabına yerleştir. ( nereden al?, nereye yerleştir? )
Cümleler İçerisinde Dolaylı Tümleç Örnekleri
Dolaylı tümleç, -e, -de, -den eklerini alarak bulunma, yönelme, belirtme ve çıkma yönlerinden fiili tamamlamaktadır. -e, -de, -den ekleri ayrı olarak da kullanılabilmektedir. Dolaylı tümleç, yükleme sorulan nereye?, nerede?, nereden?, kime?, kimde?, neye?, nede?, neden? Sorularının cevaplarını karşılar.
Örnekler:
Biraz önce okuldan çıktı. (-den)
Sinemadan film bittikten beş dakika sonra ayrıldı. (-den)
Trabzon'dan bir hafta önce uçakla geldim. (-den)
Ekmek, undan yapılır. (-den)
Konuşmak yasak kütüphanede (-de)
Sağlığımız için bu salgın hastalık döneminde lütfen evde kalalım. (-de)
Aradığın ders kitaplarını sahaflarda bulabilirsin. (-de)
Askerler sınırda nöbet tutuyorlardı. (-de)
Bu olanların aslını babana sormalısın. (-e)
Hastaneye gitti ambulans. (-e)
Ömer, yaz tatili gelince köye gidecek ailesi ile birlikte (-e)
Yer soran soru kelimeleri de dolaylı tümleç olarak cümlede görev almaktadırlar.
Örnekler:
- Bu elbiseyi nereden aldın?
- Benim defterim kimde kalmış?
- Sen neden uzaklaştın?
- Kime kızdın böyle çok.
- Kızına seslendi: - Nereye gidiyorsun benden izin almadan?
- Ahmet, dün akşam nerede kaldı?


Devami...