‘Dünya’yı yutması söz konusu değil’

https://i2.milimaj.com/i/milliyet/75...08f8566be2.jpgMert İnan - Samanyolu Galaksisi’nin merkezinde yer alan kara deliğin fotoğraflarını çekmeye çalışan Event Horizon Teleskobu, milyarlarca yıldır var olduğu tahmin edilen kara deliği görüntülemeyi başardı. “Sagittarius A* (Yay A)” adı verilen kara delik, Güneş’ten neredeyse 4 milyon kat kütleye sahip. Kara deliğin içinde bulunduğu karanlık bir bölgeyi, onun etrafında da yerçekimi gücüyle hareketlenmiş yüksek ısılı gazların yaydığı halka şeklindeki ışık, önceki gün yayınlanan fotoğrafta ilk kez net bir şekilde yer aldı. Bilim dünyasında heyecan yaratan fotoğrafta gördüğümüz halkanın çapı yaklaşık 60 milyon kilometre, galaksimizin tam ortası. Dünya’dan 26 bin ışık yılı ötedeki kara delik ile ilgili Milliyet’e açıklama yapan Türk bilim insanları, bu mesafeden tehlike yaratması mümkün olmayan kara delik sayesinde Samanyolu’nu evriminin anlaşılacağı görüşünde.
‘Evrimi anlaşılabilecek’
Süper kütleli Sagittarius A* ile ilgili Milliyet’e konuşan Türkiye Uzay Ajansı (TUA) Uzay Bilimleri Dairesi Başkanı Prof. Dr. İbrahim Küçük, görüntünün bilim insanlarına kara deliğin çevresindeki manyetik alanın davranışı hakkında bilgi vereceğine dikkat çekerek, “Bu görüntüyü alabilmek için mevcut 8 radyo gözlemevi radyo teleskoplarını ‘Dünya boyutunda’ sanal radyo teleskop oluşturarak EHT interferometresi oluşturuldu. Tüm dünyadaki 80 enstitüden 300’den fazla araştırmacı 5 yıl boyunca titizlikle çalıştı. Süper kütleli kara delikler etrafında gaz yapının nasıl davrandığına dair teoriler ve modeller bu sayede rest edilebilecek, gökadamızın oluşumu ve evrimi anlaşılabilecektir” dedi.
Samanyolu’nda bir ilk
Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emrah Kalemci de Sagittarius A*’nın bilim dünyası açısından büyük önem taşıdığını belirterek, şu bilgileri paylaştı:
“Kuramsal varlığı 100 yıl önce yıl önce belirlenen gökadamızdaki kara delik, gözlemsel olarak ilk kez görüntülendi. Kara deliğin olay ufkunun etrafı dediğimiz ışıma da ilk kez görüntülenmiş oldu. Gökadamız yani Samanyolu etrafında kara delik olduğunu biliyorduk ancak ortaya çıkan yeni görüntülerden bu kara deliğin küçük diye tanımlayabileceğimiz bir kütlesi olduğunu gördük. Buradaki en önemli gelişme bilimsel, teknolojik görüntüleme yöntemindeki başarıdır. Daha önceki kara delik görüntülemesi yapılmıştı ancak bizim Samanyolumuzdaki ilk görüntüleme olması heyecan verici. Bilim insanlarının uzun süredir üzerinde çalıştığı proje ile birçok radyo teleskobunun aynı anda çalışarak, çok yüksek ölçekli veriler analiz edilmiş oldu. Görüntülenen gök cisminin günlük hayatımıza doğrudan etkisi olmayacak. Işık yılı uzaklıkları dediğimizde muhakeme etmekte zorlanacağımız büyük uzaklıklar olduğunun bilinmesini isterim. Kara delikler tanımları gereği çok küçük gök cisimleridir. Gökadamızda görüntülenen kara delik 10 üzeri 10 metre dediğimiz ölçekte. Örnek vermem gerekirse Ankara’daki bir toz parçası İstanbul’u ne kadar etkilerse, söz konusu kara delik de bizim gezegenimizi ancak bu oranda etkileyebilir. Görüntülenen kara deliğin dünyaya olan mesafe ve kütlesini düşününce herhangi bir etkide bulunmasına imkân yok.”
‘Yakından gördük’
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Astrofizik Ana Bilim Dalı’ndan Prof. Dr. Tolga Güver, kara deliğin kütlesini bildiklerini, önemli ayrıntının bunu çok yakından görmüş olmak olduğunu söyledi. Güver, “Görüntülenen kara deliğin Dünya’yı yutması gibi bir durum söz konusu değil. Görüntüde ilginç olan kara deliğin eğim açısının olması. Bu da kara deliğe tam kenardan bakmadığımızı gösteriyor. Galaksiler evrildikçe kara delikler de galaksilerin de birlikte evrilip, büyüdüğünü düşünüyoruz. Ancak görüntülerdeki açı bize bu kara delikteki durumun tam da düşündüğümüz gibi olmadığını gösteriyor” dedi.
Kara delik nedir?
NASA, kara deliği uzayda belirli nicelikteki maddenin kendi içine doğru çöktüğü bir bölge olarak tanımlıyor. Bu bölgede yerçekimi o kadar güçlü ki ışık da dahil hiçbir şeyin kaçması mümkün değil. Kara delikler bazı büyük yıldızların patlaması ve ölmesiyle ortaya çıkabiliyor. Bazı kara delikler ise gerçekten devasa boyutlara, Güneş’in milyarlarca kat ağırlığına ulaşabiliyor. Galaksilerin merkezinde bulunan bu dev canavarların nasıl oluştuğu bilinmiyor. Ancak galaksilerin geleceği ve dönüşümü üzerinde büyük etkileri olacağı kesin.
Event Horizon (Olay Ufku) Teleskobu (EHT) adlı uluslararası kuruluş tarafından fotoğrafı çekilen Sagittarius A*, gökyüzünde ufacık bir nokta olarak gözüküyor. Bu kara delik, Messier 87 Galaksisi’nin merkezinde bulunan M87 isimli kara delik ile önemli benzerlikler gösteriyor. Sagittarius A*’nın M87’den çok daha küçük ve daha hafif olduğu belirtiliyor. EHT M87’nin ilk görüntüsünü 2019’dapaylaşmıştı.


Devami...